W czerwcu 2021 roku minęło czterdzieści lat od momentu, kiedy wykryto i opisano pierwsze przypadki zakażenia wirusem HIV. W ciągu tych czterech dekad medycyna poczyniła ogromne postępy w walce z tym wirusem, wywołującym nieznaną wcześniej chorobę nazwaną później zespołem nabytego niedoboru odporności - AIDS. Choć nadal nie ma skutecznej metody całkowitego usunięcia wirusa HIV z organizmu osób nim zakażonych, to jednak przeciętna długość życia osób z HIV nie różni się istotnie od długości życia osób niezakażonych, a życie osób seropozytywnych mających dostęp do leczenia i korzystających z niego zgodnie z zaleceniami lekarskim nie jest już zagrożone. Czy w związku z tym i dobrostan psychiczny osób zakażonych wirusem HIV uniezależnił się od tej diagnozy? Na to pytanie staraliśmy się odpowiedzieć, dokonując metaanalizy artykułów naukowych opublikowanych na ten temat na przestrzeni ostatnich 40 lat, czyli poszukując uogólnionych prawidłowości na podstawie zestawienia wyników uzyskanych w pojedynczych badaniach. 

Pierwsza z naszych prac dotyczy związku między stygmatyzacją osób z HIV a ich dobrostanem psychicznym. Wyniki analiz wskazały na negatywny związek między stygmatyzacją a dobrostanem, co szczególnie uwidoczniło się wśród starszych uczestników badań. Innymi słowy, okazało się, że u starszych osób żyjących z HIV doświadczana stygmatyzacja silniej współwystępuje z niższym dobrostanem niż u młodszych osób seropozytywnych. Najbardziej jednak pesymistyczny wynik naszej metaanalizy wskazuje, że czas publikacji nie zmienia raportowanego w nich związku między odczuwanym poziomem stygmatyzacji a dobrostanem. Tym samym, trudno tu mówić o zachodzeniu „uodpornienia się” na stygmatyzację wobec HIV/AIDS na przestrzeni lat. Zaobserwowaliśmy też jednak istotne zróżnicowanie wyników, wskazujące na rolę kontekstu prowadzonych badań. Kontekst ten może obejmować nie tylko funkcjonalne cechy uczestników (np. przynależność do mniejszości etnicznej lub seksualnej), ale także różnice w strukturalnej istniejącej stygmatyzacji, zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajowym. Projekty przyszłych badań powinny zatem w większym stopniu uwzględniać nie tylko charakterystyki indywidualne osób żyjących z HIV, ale i właściwości ich otoczenia. Efekt skrajnie stygmatyzującego działania otoczenia może być niemożliwy do zrównoważania wyłącznie za pomocą zasobów indywidualnych. Okazuje się więc, że stygmatyzacja osób z HIV jest raczej zjawiskiem zróżnicowanym kulturowo  niż jednolitym i uniwersalnym trendem światowym, jak to miało miejsce na początku. To z kolei daje szansę na poszukiwanie czynników chroniących osoby żyjące z HIV przed stygmatyzacją, czym zajmujemy się w naszym najnowszym projekcie badawczym.

Druga z naszych analiz dotyczy związku między fenomenem potraumatycznego wzrostu (ang. posttraumatic growth; PTG) a dobrostanem psychicznego osób żyjących z HIV. Chcieliśmy sprawdzić, czy PTG u osób żyjących z HIV może przekładać się na ich jakość życia. Choć większość wcześniejszych badań udokumentowała, że PTG niesie ze sobą pozytywne zmiany psychiczne, to jednak są też prace dowodzące pogorszenia się zdrowia psychicznego u osób raportujących PTG. Dokonaliśmy wiec systematycznego przeglądu wielu artykułów naukowych, sprawdzając związki PTG z pozytywnymi wskaźnikami dobrostanu (np. pozytywne emocje, satysfakcja z życia, jakość życia) oraz z negatywnymi wskaźnikami dobrostanu (np. depresja, stygmatyzacja czy PTSD). Nasza analiza wskazała na pozytywne związki między poziomem deklarowanego PTG a pozytywnymi wskaźnikami dobrostanu oraz negatywne związki między PTG a negatywnymi wskaźnikami dobrostanu psychicznego wśród osób z HIV. Był to intuicyjnie zrozumiały wynik. To, co okazało się mniej intuicyjne, a zatem i szczególnie ciekawe, to fakt, że związki PTG z pozytywnymi wskaźnikami dobrostanu były statystycznie silniejsze w porównaniu do zależności z negatywnymi wskaźnikami dobrostanu. Innymi słowy, oznacza to, że wzrost po traumie, jaką jest diagnoza zakażenia HIV, może sprzyjać chorym w lepszym  radzeniu sobie z tą chorobą, jak również z wciąż utrzymującą się stygmatyzacją społeczną.

Chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego, dlaczego badanie dobrostanu psychologicznego jest ważne? Przeczytaj nasze prace z tego obszaru i zapoznaj się z powiązanymi materiałami z badań.

Bibliografia:

Rzeszutek, M., Gruszczyńska, E., Pięta, M., & Malinowska, P. (2021). HIV/AIDS stigma and psychological well-being after 40 years of HIV/AIDS: a systematic review and meta-analysis. European Journal of Psychotraumatology, 12:1. Advanced online publication: DOI: 10.1080/20008198.2021.1990527.

Pięta, M., & Rzeszutek, M. (2021). Posttraumatic growth and well-being among people living with HIV: A systematic review and meta-analysis in recognition of 40 years of HIV/AIDS. Quality of Life Research. Advanced online publication. DOI: 10.1007/s11136-021-02990-3